Een collectief kinderfeest nadert met koningsspelen, een koningslied en een koningsdag. Ik voel me eigenlijk helemaal niet serieus genomen met de festiviteiten die georganiseerd worden in het kader van de komst van koning Willem-Alexander. Met uitzondering van het gesputter van enkele Kamerleden vanwege het afleggen van de koningseed, stevenen we af op een grote feelgood-inhuldiging waarvoor men veel beter de Efteling hadden kunnen huren dan de Nieuwe Kerk. Wat maakt het uit als Kamerleden de eed niet afleggen, als ze het koningslied maar meezingen, denk ik dan. Het nationaal comité maakt een nationaal plakboek voor de koning onder het motto: “Mijn droom voor ons land”. Nou daar kan ik heel kort over zijn: ik heb geen zin meer in economische crisis en wil dat er in de lente geen sneeuw meer valt in Nederland want ik wil blij zijn zonder zorgen.

Ik wil de feestvreugde niet bederven, maar zou dit niet ook het moment zijn om de waarden van onze samenleving wat fundamenteler aan de orde te stellen? Inmiddels worden ook theologen uitgedaagd om het woord tot de koning te richten. Preken voor de koning is een nieuwe loot aan de koningsboom. Eerlijk gezegd vind ik een preek voor de koning een buitengewoon aardig initiatief. Ik stel me dat ook heel plastisch voor. Dat Willem-Alexander en Maxima (onlangs nog gespot bij de Paus) als gewone kerkgangers aanschuiven ergens in een kerk in Nederland voor een koningspreek. Koningspreken horen bij uitstek ook bij kerk en christendom. Zoals het elke zondag Pasen hoort te wezen in de kerk, zo hoort er volgens mij elke zondag in kerken een koningspreek te klinken. In een echte koningspreek worden de wereldse machten ernstig toegesproken. De eersten worden immers de laatsten en de laatsten de eersten. Willem-Alexander en Maxima zitten straks vooraan in de Nieuwe Kerk en worden daar op het schild gehesen. Maar volgens ons oude geloof is zelfverheffing eerder aanleiding om nog eens goed naar je leven te kijken en je af te vragen of datgene waarin jij kwetsbaar bent en wat jou ten diepste beschermt er wel bij gebaat is.

Ik kan me natuurlijk vergissen maar ik heb de indruk dat we afscheid nemen van een vorstin die vertrouwd was met deze theologische vingeroefeningen. Haar jaarlijkse preken voor het volk met kerst verwezen naar een bepaalde mate van opofferingsgezindheid, jezelf achteraan durven zetten ten behoeve van het grotere geheel. Nu kun je ook hier kritisch over zijn want het blijft makkelijk praten over rechtvaardigheid en ‘eerlijk zullen we alles delen’ als materiële zorgen altijd iets zijn van een ander. Maar de volharding en de ernst van Beatrix waarvan ze blijk gaf in haar koninginnepreken gaven mij in ieder geval de indruk dat ze haar eerste plaats niet zag als “iets waar je van moet genieten”. Geen levensbeschouwelijke prietpraat met kerst bij Beatrix waarin het louter ging om geraakt worden of trots zijn op jezelf.

Mijn preek voor de koning zou hiernaar verwijzen. Of hij zijn taken niet alleen wil zien als ultieme zelfontplooiing en zelfexpansie. Ik zou Willem-Alexander vermanend toespreken en hem vragen zich niet louter te spiegelen aan zijn naaste vrienden en bekenden die vast heel mooie banen hebben en reizen maken, en die meer privacy kennen dan de koning en zijn gezin. Want als de koning zichzelf vergelijkt met gefortuneerde en getalenteerde vrienden zal hij ontevreden kunnen worden, boos en ongelukkig. Want de samenleving vraagt zoveel van hem en hij krijgt er zo weinig eigen tijd voor terug.

Maar, beste koning… eigen tijd bestaat niet. Al ligt dat voor iedereen wat anders. Eigen tijd bestaat niet als je op een wachtlijst staat voor een operatie, als je geen werk hebt of als je in een familie bent opgegroeid waar ouders hun kinderen geen kansen gaven. U, majesteit, bent niet de enige die, zij het op uw manier, soms ook achteraan wordt gezet. Ik loop het risico dat u mij misschien een zure dominee vindt die misschien wel op het punt staat om u uw vakantiehuis te misgunnen of uw fiscale gunsten kritisch af te kluiven. Toch wil ik u er graag op wijzen dat het de achterste plaatsen in de rijen van het leven zijn waar in geestelijk perspectief het echte werk wordt verricht. Waar mensen nog leren wat geduld is en wat volharding of opofferingsgezindheid betekenen. Natuurlijk zijn dat in onze tijd niet de meest populaire waarden. De meeste dromen die u gaat lezen in het koningsboek zullen vast gaan over het gelukkige leven en over genieten. En misschien zullen al die dromen u wel nog meer het gevoel geven dat u daarom verdient wie u bent en wat u heeft. Maar als ik opvattingen over het koningschap uit oude boeken goed versta heeft zelfs een koning zijn ambt niet verdiend. Dat is toch een rijke gedachte waar je als koning een tijd mee vooruit kunt: het vele dat een koning krijgt komt hem eigenlijk niet toe. Majesteit, van mij krijgt u geen droom maar een raadsel. Al was het maar om te voorkomen dat “met z’n allen” na koningsdag weer uit de ether word gedrukt door “daar heb ik recht op”.

Ik zie uit naar uw eerste kersttoespraak.

Foto: De Prins van Oranje, Prinses Máxima, Prinses Catharina-Amalia, Prinses Alexia en Prinses Ariane vertrekken met de trein richting hun vakantiebestemming in Oostenrijk. © RVD

De preek van Tom Mikkers als video: