De Bijbel in Gewone Taal ontlokte een fervent pleitbezorgster de volgende uitspraak in een debat op Facebook: “praat is met een Annie of Sjon uit de Bijlmer (of iets in die trant).” De bedoeling van deze uitspraak was om aan te tonen dat de Bijbel in Gewone Taal (BGT) misschien niet zo behulpzaam is voor de keurige dominees, maar wel aansluit bij de leefwereld van de Annies en de Sjonnies uit de Bijlmer. Het debat op Facebook concentreerde zich op de vraag naar de doelgroep van de BGT: zijn dit de keurige kerkmensen, of de Sjonnies uit de Bijlmer? De vraag wie zich aangesproken voelt door de BGT zuigt ons in een debat over sociale en maatschappelijke klasse, omdat taalgebruik daarvan bij uitstek een markering is. Het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG) probeert dit heikele discussiepunt te omzeilen door nadrukkelijk te stellen dat de BGT voor iedereen bedoeld is, omdat iedereen gewone taal spreekt. De Bijbel kan op die manier recht en diep in het hart doordringen. Het argument van het NBG is toch niet direct overtuigend, omdat het Nederlands veel verschillende registers kent en verschillende groepen gekenmerkt worden door specifiek taalgebruik. Het is mijn vermoeden dat het antwoord op de vraag voor wie de BGT bedoeld is, ons confronteert met de scheidslijnen tussen sociale groepen. Daarmee worden we ook voor de vraag gesteld tot welke groep we zelf behoren.

Het recent verschenen SCP rapport “Gescheiden werelden? Een verkenning van sociaal-culturele tegenstellingen in Nederland” stelt inderdaad dat de sociale kloof tussen hoogopgeleiden en lager opgeleiden toeneemt. Hun sociale werelden zijn grotendeels gescheiden: relaties tussen beide groepen komen relatief weinig voor. Ook in zaken als vrijetijdsbesteding en gevoel van humor werken deze verschillen door. Lager- en hogeropgeleiden gaan ook op verschillende manieren met de media om: ze lezen verschillende kranten en kijken naar andere programma’s. Gezien de groeiende kloof die er in de samenleving bestaat, is het dan ook niet verrassend dat de poging van het NBG om een Bijbelvertaling af te leveren die beide groepen aanspreekt, moeilijk te verwezenlijken is. In plaats van een vertaling die maatschappijbreed gebruikt wordt, kan de BGT zelfs ingezet worden om bestaande scheidslijnen te bevestigen. In het voorbeeld dat ik in het begin van dit stuk aanhaalde, wordt een niet al te zachtzinnige tegenstelling tussen hogere en lagere sociale klasse beschreven. De schrijfster positioneert zichzelf in de hogere klasse en de inwoners van de Bijlmer in de andere klasse. De BGT is dan wellicht niet voor haar geschikt, maar kan wel zijn diensten bewijzen voor anderen, voor minder geletterden. Hier gaat het direct al mis, want deze pejoratieve aanduiding van de “Bijlmer” doet geen recht aan de daadwerkelijke bevolkingssamenstelling in Amsterdam Zuidoost. Het is daardoor een schrijnend voorbeeld van de kloof tussen hoger- en lager opgeleiden.

In het voorbeeld hierboven wordt de BGT vooral gezien als een Bijbel voor de lagere sociale klasse: een exclusief gebruik. Ik vraag me af of het mogelijk is om de BGT in te zetten voor het tegenovergestelde: voor het creëren van een daadwerkelijk inclusieve kerk waarin een dwarsdoorsnede van de bevolking vertegenwoordigd is. De BGT kan met klem de vraag stellen welke sociaal-culturele patronen overheersend zijn in kerkelijke milieus. Met name op het gebied van de inrichting van de kerkdienst zijn hier kanttekeningen te plaatsen. Naar schatting van het NBG heeft 30 procent van de Nederlanders moeite met het begrijpen van de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004. Zowel zinsbouw, woordgebruik als abstractieniveau zijn obstakels voor lager geletterden. Als de Nieuwe Bijbelvertaling zelf een obstakel is, dan geldt dat ook voor andere elementen in de liturgie. De abstracte, compacte en soms archaïsche teksten kunnen een grotere hindernis zijn dan men vaak beseft. Ik pleit er daarom voor om de BGT te gebruiken als een aanleiding om te doordenken in hoeverre de kerk een inclusieve gemeenschap kan vormen waarin zowel lager als hoger opgeleiden met hun unieke kenmerken zich thuis kunnen voelen. Dus nee, de BGT is niet voorbehouden aan de Annies en de Sjonnies van deze wereld. Integendeel, de BGT geeft mijns inziens een belangrijke voorzet in het in praktijk brengen van het ideaal van een inclusieve kerk.

Foto: Campagnebeeld Bijbel in Gewone Taal/Josan door Nederlands Bijbelgenootschap