Ik hou erg van films met ontsnappingsscènes. Klassiek en indrukwekkend is natuurlijk The Shawshank Redemption (1994)—volgens sommige critici de allerbeste film ooit. Op dit moment draait ook nog een goed voorbeeld in een aantal bioscopen: The Grand Budapest Hotel (2014). Daarin is de ontsnapping vooral een hilarische gebeurtenis, met een onwaarschijnlijke hoeveelheid geluk aan de kant van de gevangenen. Ontsnappingen spreken tot de verbeelding, zoveel is duidelijk.

In Nederland gelooft bijna niemand meer in de hel, maar heel wat mensen hechten nog altijd aan het geloof in een hemel. Beelden daarvan zijn erg verschillend, maar volgens veel mensen is het een mooie plaats waar de geliefden uit dit bestaan elkaar weer zullen vinden. Het is daar licht en kleurrijk, stel ik me voor, met lekker eten en nooit vervelend werk. Misschien wel een beetje zoals Rivendel in de verfilmde Lord of the Rings (2001) en de Hobbit (2012). Je leeft in de hemel weliswaar eeuwig, maar het wordt nooit saai. In een middeleeuwse gothische kathedraal zie ik dat hemelse visioen ook terug. Het is er symmetrisch, hoog, licht, wijds, imponerend. Zonlicht speelt door de gebrandschilderde ramen, er vallen bijzondere kleuren op de stenen vloeren.

Onlangs liep ik door Amsterdam en werd ik geraakt door een heel ander beeld van de hemel. In het Wertheimpark is het monument te zien dat Jan Wolkers maakte ter nagedachtenis aan de slachtoffers van Auschwitz. Gebroken spiegels breken het zicht op de hemel. ‘De hemel blijft voorgoed geschonden. Het is een godsgruwelijke aanslag op alles waar een mens voor staat’, zegt Wolkers erover. Het monument drukt iets heel anders uit over de hemel dan die populaire, paradijselijke gedachte. Na Auschwitz is de hemel gebroken.

Het Auschwitzmonument van Wolkers zet me aan het denken. De ongebroken hemel, het symmetrische paradijs van de kathedraal, is onbereikbaar geworden. Zou hemelgeloof daarmee ook iets van het verleden zijn? Er zijn aanwijzingen dat voor veel mensen dat geloof nog altijd actueel is. Ik bedenk dat veel van de christelijke theologie over de hemel wel een perfect en onbeschadigd beeld verkondigt. Vaak is geloof in de hemel een soort ontsnappingsroute uit de aardse narigheid. Geloof in de hemel is een mogelijkheid om uit dit bestaan te treden, met al zijn beperkingen. De hemel bevindt zich voorbij aan onze tijd en ruimte, en kent al die beperkingen en grenzen niet. Daar kun je ‘echt’ zijn wie je bent, worden hoe je bent bedoeld. Het is een visioen van een beter leven, een ideaal waar mensen hoop uit putten.

Ontsnappingsroutes uit het aardse bestaan hebben alles met Hemelvaart te maken. Het lijkt een wat onbeduidend feest. Sommige christenen vieren het in de kerk, maar dan toch ook wat onduidelijk tussen de grotere feesten van Pasen en Pinksteren in. Jezus wordt op een wolk omhoog genomen. Maar wat betekent Hemelvaart? Volgens mij verbiedt het Bijbelverhaal van Hemelvaart je naar de hemel te blijven staren. Niet voor niets staat er: ‘Galileeërs, wat staan jullie naar de hemel te kijken?’ (Handelingen 1,11). Het verhaal van Hemelvaart wendt je naar de aarde toe. Ontsnapping van de aardse ellende, ja, maar niet door je er in dit bestaan van los te maken. Het geloof in de opstanding van de doden is niet iets voor ná dit bestaan, als alle ellende in onze ruimte en tijd eindelijk achter de rug is. Hemelvaart is het feest van een aangebroken werkelijkheid, die zich achter een wolk aan het zicht onttrekt. Gods koninkrijk breekt een baan in ruimte en tijd, maar het is in onze wereld niet beter zichtbaar dan door gebroken spiegels. Elke ontsnappingsroute uit dit leven, elk hemelgeloof, wordt door Hemelvaart radicaal bevraagd. Mens, waar ga je heen? Dietrich Bonhoeffer besefte dit goed, toen hij uit de gevangenis schreef: ‘Misschien breekt morgen de jongste dag aan; dan zullen we graag het werk voor een betere toekomst neerleggen, maar eerder niet.’ Hemelvaart is het feest van de trouw aan de aarde. Want alleen wie trouw is aan de pijn en de vreugde van deze aarde, zal een nieuwe hemel vinden.

Foto: Día 76 - 18 - Nunca Más Auschwitz door Sinfomano (CC BY-NC-SA 2.0)