‘Vergeet niet een brilletje uit de bak te pakken’, zei de jongen die mijn bioscoopkaartje scheurde. Ik zette braaf zo’n plastic 3D-geval op, klaar voor het visuele geweld waarmee regisseur Darren Aronofsky zijn versie van het bijbelverhaal over Noach en de vloed vertelt. Een budget van 125 miljoen dollar, duizenden liters water en een ark op ware grootte. Laat maar komen.

De film Noah is in Nederland met veel scepsis ontvangen. De recensies zijn bepaald niet lovend. Veel kijkers verlaten na afloop in verwarring de zaal: wat is dit? Gewoon een Hollywood-spektakelfilm, vol actie, drama en geweld? Een met veel artistieke vrijheid naverteld bijbelverhaal? Een fantasiefilm met verdwaalde sci-fi elementen? Of zoals een jongen een rij achter me spontaan verzuchtte toen het licht in de pauze aanging: ‘Wat een bullsh*t!’

Regisseur Aronofsky verkent in zijn films de duistere kanten van de menselijke psyche. Hij visualiseert letterlijk de chaos, de angsten en de obsessies waardoor zijn hoofdpersonen worden voortgedreven. Dat is hier ook het geval. Samen met zijn vaste co-scenarist Ari Handel levert Aronofsky een eigenzinnige en duistere verfilming van het Noach-verhaal.

De Noach van Aronofsky en Handel is een man met een groot gevoel voor rechtvaardigheid, die zich het bijzonder aantrekt dat de aarde vervuld is van geweld (Gen. 6:13). Namens de Schepper wil hij persoonlijk zo snel mogelijk met de hele bedoening afrekenen. We zien een steeds heviger gekwelde Noach, balancerend op de rand van godsdienstwaanzin. Gaandeweg leert hij dat rechtvaardigheid niet zonder een stevige dosis genade kan. Rechtvaardigheid zonder genade heeft ook hem in een onmens doen veranderen. Dat ziet hij nog net op tijd in.

Het christelijke bioscooppubliek in de Verenigde Staten bleek deze eigenzinnige invalshoek slecht te kunnen waarderen. Waarom wordt de bijbeltekst niet letterlijk gevolgd? Uit welke duistere bronnen stammen al die buiten-bijbelse elementen: van de doorgegeven slangenhuid, Tubal-Kain de ijzervreter, tot de verwoestende rotsmonsters? En waar is de rechtvaardige Noach uit de christelijke traditie gebleven, deze serene heilige, die zonder een moment van twijfel of tegenspraak Gods wil doet, de ark bouwt en de schepping redt? Vloed, ark en verlossing, als vooruitwijzing naar de redding in Jezus Christus.

In de bijbeltekst van Genesis 6-9 spreekt Noach geen woord. God geeft de opdrachten en Noach voert ze uit. Pas aan het einde doet hij eindelijk een keer zijn mond open, alleen dan om het nageslacht van zijn zoon Cham te vervloeken. In joodse interpretaties van dit verhaal wordt deze zwijgzaamheid Noach aangerekend. De vraag is daar: waarom trekt Noach zijn mond niet open als God aankondigt de schepping te gaan vernietigen? Vergelijk Abraham, die met God onderhandelt over het behoud van Sodom (Gen. 18). Tegenspraak, en zo nodig ook het tegenspreken van God, is een kwaliteit die past bij een ware rechtvaardige.

Aronofsky en Handel hebben met Noah een heel joodse film gemaakt. Op zoek naar de mogelijkheden voor interpretatie van de bijbeltekst, verdiepten ze zich in hun eigen traditie en namen eeuwen van joodse schriftgeleerdheid door, van midrasj tot kabbalistische teksten. Midrasj is uitleg, inleg, interpretatie van en speculatie over de bijbeltekst. Elke afwijking, lacune of overbodige letter in de tekst kan een aanleiding zijn voor een verhaal of een bespiegeling. In een interview stelt Aronofsky uitdagend dat er niets in zijn film strijdig is met de originele bijbeltekst, omdat er voor elk van deze ogenschijnlijke afwijkingen wel een midrasj te vinden is. En ja, het blijft Hollywood, dus ook dat verklaart een aantal dramatische ontwikkelingen in het scenario.

De recensies van Noah in de Verenigde Staten zijn overwegend positief, met name in de joodse media. Opvallend is het aantal rabbijnen dat gevraagd is hun licht over de film te laten schijnen. Het rabbijnse enthousiasme over de film als entertainment wisselt, maar de waardering is groot voor Aronofsky’s poging een eigenzinnige, moderne midrasj op het Noach-verhaal te geven. Midrasj biedt de ruimte een eigen verhaal te vertellen, over Noach en zijn tijdgenoten. Over de ark en de vloed. En over God en de wereld.

Aronofsky vertelt een boeiend verhaal, vol menselijk drama, fantastische elementen en visueel geweld. Vergeet bij het zien van deze film alleen niet de juiste bril op te zetten. Je midrasj-bril, merk ‘Hollywood’.

Afbeelding: Filmposter Noah door Paramount Pictures (via wikipedia.org)