Een Facebookvriend deelde dit artikel op mijn timeline. De auteur van het artikel, John Dyer, voert een gefingeerde figuur op die een app ontwikkelt voor Google Glass: de GodFilter app. Deze app kan je helpen op de weg van spirituele groei, behoeden voor fouten (‘zonden’) en je spirituele ‘score’ bijhouden en deze delen met anderen. Deze verzonnen Godfilter app is voor Dyer aanleiding om na te denken over technologie en spirituele vooruitgang: is er sprake van spirituele groei als een app kan helpen het goede te doen en het slechte te vermijden? Een vraag die het verdient nader bekeken te worden.

De nieuwste roman van Dave Eggers, The Circle, toont de potentie van nieuwe media door ons hedendaagse gebruik ervan in het extreme door te trekken. Deze ideeënroman neemt de lezer mee naar een wereld die langzamerhand overgenomen wordt door de technologieën die het bedrijf The Circle ontwikkelt. Binnen dit bedrijf, dat lijkt op een amalgaam van Twitter, Google en Facebook, gelooft men dat transparantie leidt tot een betere wereld. Mae Holland, de hoofdpersoon in deze Orwelliaanse visie op de toekomst, werkt bij dit bedrijf. Medewerkers komen hoger op de publieke ranglijst van The Circle te staan als ze niet alleen hun gewone werk doen, maar daarnaast zo zichtbaar mogelijk zijn. Door middel van equivalenten van tweets, likes en appjes wordt van Mae verwacht dat ze haar betrokkenheid toont bij The Circle. Aanvankelijk is Mae nog onwennig, maar gaandeweg wordt ze meegesleept door de geest van het bedrijf. Ze knalt er elke dag honderden berichtjes uit en werkt zichzelf ten koste van onder andere haar nachtrust omhoog. Ze verzint slogans als ‘privacy is diefstal’ en ‘geheimen zijn leugens’ en stijgt daarmee verder op de ranglijst. Uiteindelijk is zij de eerste in het bedrijf die een belangrijke technische vernieuwing invoert: ze gaat transparant. Dit betekent dat ze permanent rondloopt met een camera om haar nek, zodat haar volgers elk moment van de dag kunnen zien wat Mae doet. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor Mae’s keuzes, die aan menselijkheid hebben ingeboet en niet langer ingegeven lijken te zijn door haarzelf. De roman laat de lezer achter met een naar gevoel, omdat de veelbelovende transparantie uiteindelijk zelfs tot een dode leidt – maar tot niemand van The Circle dringt dat meer echt door.

Deze wereld in The Circle – net als de wereld van de zogenaamde GodFilter app – is helemaal niet zo ver van de onze verwijderd. Ook ik merk in mijn dagelijkse leven bijvoorbeeld hoe groot de verleiding is originele of spannende dingen te ondernemen omdat het daarna op Facebook of Twitter gezet kan worden. Hiermee vindt er een omkering plaats waarbij mijn identiteit (dat wat ik wil en verkies) niet langer bepalend is bij mijn handelen. De geïnternaliseerde blik van de ander bepaalt nog sterker dan anders wat ik doe en welke keuzes ik maak. Dit geldt ook voor Mae, die een voorgeschreven identiteit performt om op te klimmen in The Circle, en later om haar volgers te vermaken. En het geldt voor de gebruiker van de Godfilter app, die zo hoog mogelijk wil scoren op de spirituele ranglijst. In al deze situaties worden mensen ertoe gezet zichzelf te laten zien aan de rest van de wereld. Bij deze profilering lijkt er veel plaats te zijn voor sociale interactie, maar schijn bedriegt. De keurende blik van de ander en de begeerde populariteit zijn feitelijk vaak een instrument voor het verkrijgen van een egoboost.

Zou een app die helpt om spiritueel te groeien ontkomen aan deze verwarringen van het ik en de ander? Met andere woorden: kun je je spirituele groei uitbesteden aan de technologie zonder je eigen (geloofs)identiteit te verliezen? Wellicht is deze vraag naar spirituele groei überhaupt niet zinvol. Al in de Bijbel is het spreken over groei namelijk radicaal anders dan we gewend zijn. Deze groei is vaak geen groei die goed ligt bij het grote publiek. Het is luisteren naar een fluisterende, tegendraadse roepstem van God in plaats van meegaan met de massa. Jezus laat een groei zien die geen weet heeft van zichzelf. Het bijbelse spreken over groei is paradoxaal: het gaat over minder worden in plaats van meer. Pas als je minder aandacht aan je eigen spirituele groei geeft, wordt de roepstem van de Ander hoorbaar. En juist in gesprek met de Ander ligt de belofte van werkelijke groei. Een app die spirituele groei meet en stuurt, probeert een gecompliceerd, paradoxaal gebeuren te vangen in een kwantitatief en simplistisch systeem.

Foto: Illustratie bij 'The Circle' van Dave Eggers door Tom Clohosy Cole (afbeelding is geplaatst met toestemming van illustrator)