Koninklijke hoogheid,

In 1651, drie jaar na de vrede van Münster, sprak de raadspensionaris van Holland, Jacob Cats, de eerste Grote Vergadering van de Staten Generaal toe als ‘Gij Kinderen van Israel’. Die vergadering zal bij uw schoonfamilie geen goede naam hebben want er werd besloten om voortaan geen stadhouders meer aan te stellen. De Oranjes leken dus overbodig geworden, maar gelukkig voor uw man is het allemaal toch anders gelopen.

Waarom sprak Jacob Cats die vergadering van de Staten van de Nederlanden toe als ‘Kinderen van Israël’? Het waren toch de vertegenwoordigers van de Republiek van Verenigde Provinciën, de nieuwe natie die drie jaar daarvoor internationaal erkenning had gekregen? Israël was het volk dat onder het juk van de slavernij was weggetrokken naar de vrijheid toe. Dat verhaal uit het bijbelboek Exodus was in ‘onze’ vrijheidsoorlog van de Nederlanden tegen Spanje razend populair. In liederen, etsen en schilderijen was het Israël voor en Israël na. De Staten hadden niet voor niets tijdens die oorlog de Bijbel in de landstaal laten vertalen: die voorzag de jonge natie van taal, beelden en voorbeelden die ideologisch hielpen bij de strijd tegen het roomse Spanje van Filips II. Het volk had met die Nederlandse tekst direct toegang tot de geloofshelden, zoals Mozes die de machtige Farao trotseert. Een ‘kind van Israel’ is dus een representant van een volk dat tegen onderdrukking strijdt.

Dat bedoelde Jacob Cats: wij zijn revolutionairen! Het bijzondere van die zeventiende-eeuwse revolutie was overigens dat de jonge staat van de nieuw verworven vrijheid geen nieuwe dictatuur maakte: de vergadering van 1651 besloot dat de religie van de Nederduits Gereformeerde Kerk geen staatgodsdienst zou worden! 

Waarom zei Jacob Cats niet: ‘Gij Israëlieten’? Omdat dat woord niet bestaat. De zeventiende-eeuwse bijbelvertalers die de zgn. Statenvertaling produceerden wisten dat. In het Hebreeuws staat er ‘beneej Jisraeel’, dat kan worden vertaald als ‘kinderen van Israel’ of ‘zonen van Israel’. En dat let nauw. In de Bijbelteksten tref je die combinatie met ‘kinderen/zonen’ alleen aan met Israël. Alle andere volkeren kennen geen ‘kinderen’, geen representanten. Egyptenaar of Moabiet ben je krachtens geboorte: Egyptenaar of Moabiet zijn, dat gaat vanzelf. Kind van Israel ben je vanwege een keuze voor een program. Dus je kunt een Moabiet zijn en toch een kind van Israël. Dan heb je een soort dubbel paspoort. Jacob Cats sprak de aanwezige vertegenwoordigers van de verschillende staten dus aan als representanten van de nieuwe vrijheid.

In het Bijbelse spraakgebruik is Israël geen volk, maar een ‘oema’, een gemeenschap die verzameld is voor een speciale opdracht. Het woord dat de Hebreeuwse Bijbel gebruikt voor etniciteit is ‘gojiem’, ‘volkeren’ (vroeger vertaald met ‘heidenen’). ‘Israëlieten’ is dus bijbelstheologisch een contradictio in terminis. Met een variant op wat u zelf ooit zei: De Israëliet bestaat niet! Alleen kinderen van Israel.

Als je van een symboolwoord een etnisch begrip maakt, sla je de plank mis. ‘Nederlander’ is geen etnisch begrip. De Nederlander bestaat in vele levende variaties van mensen die hier geboren of aangeland zijn. Nederlanders vormen geen volk met een duidelijk kenmerk of profiel. Zijn we Nederlander dankzij haring, Elfstedentocht, erwtensoep of Sinterklaas? De meesten van ons zijn weliswaar Nederlander door geboorte, maar Jacob Cats begreep dat het Nederlanderschap een ideaal bevat: de inzet voor vrijheid en tolerantie. Zo gezegd zijn diegenen die menen dat moslims hier niet thuishoren feitelijk geen Nederlanders. Daarom is het registreren van etnische groepen, zoals nu weer op grote schaal gebeurt, heel erg on-Nederlands. Daarom is ook de idee dat je alleen Nederlander kunt zijn als je je aan de wet houdt misplaatst: je bent ‘kind van Nederland’ als je staat voor idealen en beginselen die verder gaan dan wetten en geboden – misschien roepen ze je wel op bepaalde wetten en geboden te bestrijden, zoals Cats en de zijnen revolteerden tegen het toenmalige wettige gezag.

Op Paleis Noordeinde ligt de Naardense Bijbel: een soort Statenvertaling nieuwe stijl – met dezelfde precisie, maar dan ook in zinsopbouw en poëtische stijl. Daarin zult u geen Israëlieten vinden. Alleen ‘kinderen van Israel’. Zoekt u het maar na!

Foto: Maxima door Erwin Olaf (mei 2011), via RVD (www.koninklijkhuis.nl)