Er is soms een dun lijntje tussen gelovig en gek – en dan heb ik het niet over de Jihadstrijders die vanuit Den Haag naar Syrië en Irak vertrekken om het nieuwe kalifaat te helpen oprichten. Ook onder de officiële boekhouders van het geloof, de theologen, ontspoort wel eens iemand. Dat vertelt Paul Auster in zijn roman City of Glass van 1985. Trouwens een postmoderne reflectie over de (on)betrouwbaarheid van onze taal en onze werkelijkheid. Op een gegeven moment komt de hoofdpersoon van deze roman in de rol van Paul Auster op bezoek bij de schrijver van de roman, bij Paul Auster dus. Althans zo wordt het in het boek van de hand van ene Paul Auster beweerd.

Gekte dus ook in de literaire wereld, maar dat laten we hier even buiten beschouwing. Auster (?) vertelt in zijn roman over de theoloog Peter Stillman die op zoek gaat naar de oorspronkelijke goddelijke taal die in het paradijs voor de zondeval werd gesproken. Hij wil dus de toren van Babel denkbeeldig alsnog voltooien. In de Bijbel wordt verteld dat de nakomelingen van Noach deze toren wilden bouwen, opdat hij tot aan de hemel zou reiken. Om de macht van dat ongedeelde volk te breken, verwarde God hun taal en verspreidde hen over de wereld. Zo kwam het dat de toren nooit werd afgemaakt en dat sindsdien Babylonische spraakverwarring heerst onder de mensen. De conflicten in multicultureel Nederland zijn daar een goed voorbeeld van. Is de Haagse Schilderswijk dus het nieuwe Babel? Stillman wilde de spraakverwarring in elk geval terugdraaien.

Hij heeft geen last van ethische bezwaren bij het opzetten van zijn onderzoek. Hij sluit zijn zoon, die in de roman natuurlijk dezelfde naam draagt als hij, op in een donkere kamer, waarin hij voortaan nooit meer een woord in mensentaal zal horen. Op deze wijze, zo hoopt in ieder geval Stillman de oudere, zal geleidelijk aan de zuivere goddelijke oorsprongstaal weer te voorschijn komen. Een theoloog herhaalt hier het experiment dat voor hem al door de Farao Psamtik I in de zevende eeuw v. Chr. en keizer Frederick II in de middeleeuwen werd uitgevoerd. Gekte komt dus kennelijk ook voor onder verhevenheden. In alle gevallen met rampzalige gevolgen voor de betrokken kinderen. Ook met de jonge Stillman loopt het niet goed af. Hij leert na zijn bevrijding uiteindelijk wel spreken maar hij klinkt daarbij als een autistische computerstem.

Laten we even een andere Amerikaanse theoloog aan het woord. Deze keer een reële en volgens mij ook minder verwarde. De exegeet Ched Myers wijst erop dat in het verhaal over de torenbouw te Babel de taalverwarring niet een straf van God wordt genoemd. Het is veeleer de beschrijving van een natuurlijk proces, namelijk dat de samenleving pluriformer wordt en wel door migratie: God verspreidt het volk over de hele aarde. Aan het einde van het verhaal wordt dus gewoon de realiteit beschreven. De tekst moet dan ook van achteren naar voren worden gelezen. Hij blijkt vervolgens een waarschuwing te zijn voor de verleiding om de vele talen en culturen in een samenleving te willen stroomlijnen en tot een totalitair geheel te vormen. Daar staat de toren symbool voor. God neemt de proef op de som en keurt dit gebouw af. Hij wens veelkleurigheid onder de mensen, dat is de pointe van deze Bijbeltekst.

Pogingen om alle mensen gelijk te maken en om de feitelijke diversiteit in een samenleving terug te draaien, kunnen dus niet hopen op goddelijke goedkeuring. Migranten mogen niet worden onderworpen aan wat de meerderheid wenselijk vindt. De Lage Landen kunnen niet tot een torentje van homogeen Nederlanderschap worden omgebouwd. Bij dergelijke pogingen liggen geweld en discriminatie op de loer.

Om deze les te leren moet je niet bij theologen aankloppen, want daaronder bevinden zich kennelijk sommigen van twijfelachtige herkomst. Niet alleen heiligen, maar ook gekken dus. Je hebt echter geen theoloog nodig om gewoon de Bijbel op te slaan en Genesis 11 te lezen. Neem dit advies maar aan van een theoloog.

Foto: Tower of Babel door Doeki (CC BY-ND 2.0)