In de jaren tachtig maakte de PC zijn entree in de samenleving. Walter De Maria maakte in 1984 zijn eigen computer. In opdracht van het museum Boijmans van Beuningen creëerde hij een kunstwerk getiteld “A Computer Which Will Solve Every Problem in the World”.

Op de vloer van de zaal ontvouwt zich een uitwaaierend patroon van rij voor rij parallel gerangschikte zilverkleurige roestvrijstalen staven van één meter lang. Het geometrisch patroon start met drie driehoekige staven. Op exact één meter afstand volgt een rij van vier vierhoekige staven. Daarna vijf vijfhoekige staven tot een aantal van twaalf twaalfhoekige staven. Erlangs lopend zie je de staven eerst recht achter elkaar liggen maar met iedere stap die je zet, verandert je blikveld. Een patroon verschijnt en verdwijnt. Na een of twee rondjes om het werk gelopen te hebben vraag je je vertwijfeld af welk spel er met je waarneming gespeeld wordt. Wat wil het beeld zeggen?

Een computer is naar zijn aard een rekenmachine die volgens bepaalde ingevoerde wetmatigheden tot een oplossing of antwoord komt. Zijn taal is die van de logica. Zijn kern wordt gevormd door basisregels. Welke regels liggen ten grondslag aan de computer van Walter De Maria? Aan één zijde liggen drie driehoekige staven en bij iedere volgende stap komt er één staaf en één zijde aan de staaf bij. De eerste en de laatste staaf van de rij liggen telkens in elkaars verlengde. Het patroon loopt door tot een rij van twaalf twaalfhoekige staven. De in totaal 75 staven blinken in het witte licht van de erboven hangende lampen. Alles wat een computer kan is in eerste aanleg door mensen geprogrammeerd. De mens heeft hem zijn wiskundige regels gegeven waarmee hij aan de slag kan.

Nu zou de mens deze computer zulke middelen hebben gegeven dat hij door middel van de wetten van de logica álle problemen van de wereld kan oplossen? Het kunstwerk laat verschillende patronen zien. Door telkens een staaf toe te voegen én één hoek toont de kunstenaar een netwerk van steeds verdere verfijning. De tussenruimte tussen de staven wordt steeds kleiner, de aanvankelijk hoekige staven worden steeds ronder. De computer maakt van een hoek een cirkel; een van de basisvormen van het universum. De buitenste staven zijn zo geplaatst dat zij één rechte lijn vormen ten opzicht van een denkbeeldige eerste staaf. Door deze keuze lukt het de computer om ook gebogen lijnen te vormen.

De staven baden in het licht van lampen en geven zilverwitte weerkaatsingen die aan het zilverwitte licht van de maan doen denken. Prachtig fonkelend, maar ook hoe koud! De pracht is afstandelijke pracht. Het is een koele betovering. Het hart gaat sneller slaan maar stuwt het bloed naar het hoofd. Het is een betovering van het verstand en niet van het hart.

In de wetenschap onderzoeken geleerden de natuur en proberen daar wetmatigheden uit af te leiden. De computer werkt andersom. Deze start met wetmatigheden en uit de logische gevolgen wordt een stramien zichtbaar dat zich steeds verder verfijnt en uitdijt waardoor de oorspronkelijke keuze, zijn kern, uit het zicht raakt. Als je het werk van De Maria bekijkt valt op hoeveel verschillende beelden opdoemen als je rond het werk loopt. Het resultaat van deze ‘computer’ is betoverend. Maar de betovering vindt pas plaats als je je als toeschouwer rondom het werk begeeft.

Walter De Maria geeft met zijn werk de schoonheid van logica, van logisch redeneren, een gezicht en lijkt daar ook commentaar bij te leveren; de schoonheid van ervan is koud. Haar ziel bestaat uit berekening en die is staalhard.

Kan deze computer alle problemen van de wereld oplossen? Het antwoord van De Maria lijkt te zijn dat het uiteindelijk toch de mens is die met zijn waarnemingsvermogen verder kan zien dan de stalen bielzen zelf. Opmerkelijk is dat de computer van Walter De Maria begint met drie staven. Maar wat is er vóór de drie driehoekige staven? Waar start de wetmatige logica? Eén stap ervoor is twee ‘staven’ met twee hoeken: een lijn. Maar wat komt dan weer daarvóór? Hoe ziet een eendimensionale toestand eruit? Is het tijd? Of de oerknal? Waar is het begin?

Foto: Walter De Maria, A computer which will solve every problem in the world / 3-12 polygon (1984) in Boijmans van Beuningen, Rotterdam, door Andrea Bandelli (CC BY-NC-SA 2.0).