Zwarte Piet maakt sul van St. Nicolaas

  • Kees de Groot

Zwarte Piet werd in de negentiende eeuw geïntroduceerd als knecht van Sint Nicolaas en sindsdien is er een heel leger aan zwartgeschminkte mannen, vrouwen, jongens en meisjes gegroeid. Ze zijn uitgedost als pages en lijken hierdoor op de ‘negerslaafjes’ die sommige hooggeplaatsten sinds de Renaissance als gezelschap hadden (zie bijvoorbeeld A royal affair (2012)). Piet staat echter in een veel oudere traditie van boemannen: compleet fictieve of legendarische figuren waarmee ouders hun autoriteit versterkten en voor wie kinderen al dan niet ‘lekker’ konden griezelen. Ook Sinterklaas zelf was zo’n boeman, maar dan één die niet alleen het kwade strafte, maar ook het goede beloonde.

De straffende Sinterklaas is na de jaren zestig wat uit de mode geraakt, helaas, want de vereniging van beide kanten in één persoon was nu juist zo sterk. Sindsdien is Piet een wat kortzichtige manager geworden en Sinterklaas een verstrooide oude baas. Naarmate Piet minder dom werd, nam Sinterklaas in sulligheid toe, wat goed past bij de wijze waarop wij tegenwoordig autoriteiten bezien, maar wat afbreuk doet aan de mogelijkheid om het Sint-Nicolaasfeest een oefening in omgang met het heilige te laten zijn.

Bisschop Nicolaas was namelijk zeer waarschijnlijk een historische figuur en wat mij betreft  mag het ontzag voor hem wel wat groter worden. Het eerste verhaal dat over hem wordt verteld is een realistisch relaas over een daad van verzet. Het staat in het oudst bekende handschrift over hem, Praxis de stratelatis (Het wonder van de veldheren), van de onbekende meester Michael de Archimandriet, dat waarschijnlijk dateert uit de zesde eeuw, dus van twee eeuwen na zijn dood in 340. Het wordt hoog tijd dat we het Sinterklaasfeest nieuw leven inblazen door dit prachtverhaal af te stoffen.

Het verhaal vertelt hoe vanuit Constantinopel, de jonge hoofdstad van het Romeinse Rijk, een oorlogsschip uitvaart onder aanvoering van drie veldheren. Wegens zwaar weer wordt er aangelegd in Myra-haven, waarna de soldaten het schip verlaten en huishouden onder de plaatselijke bevolking. Dat komt bisschop Nicolaas ter ore die drie mijl van de kust in Myra-stad (het huidige Demre) verblijf houdt. Hij kalmeert het volk en gaat op weg naar de haven. Daar vragen de veldheren, godbetert, om hen zijn zegen te geven over de militaire expeditie. In zijn reactie op deze vraag toont Nicolaas zich geen antimilitarist maar wel een tacticus. Hij nodigt de veldheren uit met hem mee naar de stad te gaan om daar zijn zegen te ontvangen. Diep beschaamd bevelen zij dan onderweg de soldaten om de vrede te bewaren, niemand te bedreigen of zich ongedisciplineerd te gedragen – de eerste wonderdaad van Nicolaas: hoe hij de onlusten bedwong.

Vervolgens komen er inwoners op Nicolaas af die hem toeroepen: ‘Ach heer, was u nou maar in de stad geweest: nu worden drie onschuldigen terechtgesteld. De commissaris van de keizer (detail: deze heet Eustatios, ofwel: Van Stavast) heeft zich laten omkopen en drie burgers voor de rechter gesleept! Nu dreigen drie eerzame burgers met het zwaard te worden omgebracht.’ De bisschop snelt vervolgens naar de executieplaats met de veldheren in zijn kielzog en treft een menigte die toeziet hoe de rechter het zwaard in de handen van de beul legt, drie geknevelde burgers worden geblinddoekt, neerknielen en hun nek uitsteken. Juist op tijd springt de bisschop naar voren, pakt het zwaard van de beul en slingert het weg. De boeien van de burgers maakt hij los en zegt: ‘Ik ben bereid om voor deze onschuldigen te sterven!’ Vervolgens stormt hij naar de ambtswoning van de commissaris van de keizer en dreigt dat hij zijn corrupte praktijken door zal geven aan de keizer via de toevallig aanwezige veldheren. Uiteindelijk zwicht Van Stavast: zijn maatregelen waren onrechtmatig. Wanneer de veldheren veel later zelf het slachtoffer worden van hofintriges roepen ze deze levende heilige aan en komen vrij, naar zij geloven, door zijn voorspraak.

Deze ontzagwekkende bisschop is een bleke figuur geworden omringd door stereotype Zwarte Pieten. Sint moet meer kleur krijgen: laat hem zelf bulderen tegen hedendaags onrecht èn gul uitdelen. Het is tijd voor een slaafvrije Sint.

Afbeelding: St. Nicholas Saves Three Innocents from Death, Ilya Repin, 1888 (Russian Museum, St. Petersburg, Russia) via Wikipedia

Tags: