Walging. Met dat woord omschrijft de Palestijnse Israëli en voormalig vredesonderhandelaar Diana Buttu in Trouw haar reactie op de hernieuwde onderhandelingen tussen Israël en de Palestijnse Autoriteit. Deze eerste poging tot gesprek in jaren, brengt haar geen optimisme of hoop op gerechtigheid. Integendeel, ze blijft achter met een misselijkmakend gevoel: walging over onderhandelingen die toch nergens toe leiden, met deelnemers die hun eigen hachje meer gewicht toekennen dan het gezamenlijk belang. Het is om mismoedig van te worden: gaan mensen eindelijk met elkaar om tafel zitten en dan leidt het tot een diep gevoelde afkeer. Maar Buttu’s gevoelens van walging, wat zeggen die nou eigenlijk?

Al bij het lezen van het woord walgen welt het bijbehorende gevoel op: de herinnering aan verstopte afvoerpijpen en door maden gekoloniseerd vlees. Walgen is niet uniek: bij veel beesten is het mechanisme diep ingebakken om ziekteverwekkend voedsel te vermijden. Toch is er ook een specifiek menselijke variant. Je afwenden van alles wat met ontbinding en eindigheid te maken heeft, is ook een manier om te voorkomen dat je wegzakt in een moeras van doodsangst. Walgen zorgt ervoor dat je niet te lang stilstaat bij de verlammende gedachte aan je eigen dood.

Walging is een even primitieve als krachtige emotie. Het is niet verbazingwekkend dat het ook een rol is gaan spelen in sociale mechanismen die normen en groepsgrenzen bewaken. Zo kunnen de gewoontes van andere etnische of religieuze groepen al snel het primitieve walgingssysteem in werking zetten. Veel autochtone Nederlanders kopen hun vlees het liefst onherkenbaar gehakt en verpakt. De Turkse slager die een halve koe in de etalage heeft hangen is toch eigenlijk een barbaar. Zeker als hij zijn beesten ritueel slacht.

Walging werkt en dus wordt het ook ingezet om nieuwe normen diep te verankeren. Denk aan antirookcampagnes die gebruikmaken van afschrikwekkende foto’s en zo het beeld creëren dat roken ranzig is. Het is effectief, maar niet zonder risico’s. Als de antirookgevoelens zo verbonden raken met onze primitieve emoties, dan kan dat ertoe leiden dat we niet alleen sigaretten, maar ook rokers gaan zien als zieke geesten die je eigenlijk zou moeten mijden.

Er zijn (christelijke) ethici die walging zien als een belangrijke morele intuïtie. Zo worden twee zoenende mannen nog steeds door een behoorlijk aantal mensen als weerzinwekkend ervaren. Voor sommigen bewijst dit dat mannenliefde tegennatuurlijk is. Andere ethici wijzen erop dat dit soort primitieve walgingsgevoelens worden opgeroepen door een aangeleerd normatief kader. Walging bewijst niets over de juistheid van die normen en je afschuwgevoelens ontslaan je niet van de plicht om je eigen moraal op juistheid te testen. Sterker, blindvaren op walging kan zelfs leiden tot immoreel handelen. Ouderdom en ziekte zijn fenomenen die afkeer kunnen opwekken. Toch zou het onjuist zijn om erbij weg te lopen, ondanks de sterke neiging dat wel te doen. De oproep van Jezus om de zieken en de gevangenen te bezoeken, de naakten te kleden en de vreemdeling op te nemen, kun je zien als een pleidooi om tegen al je automatismen in te gaan en tegennatuurlijk te handelen.

Walging leidt dus niet tot betrouwbare oordelen. Diana Buttu kan walging voelen over de hernieuwde onderhandelingen, maar als evaluatieve categorie zegt dat weinig. Belangrijker zijn haar argumenten. Die volgen uiteindelijk ook: het Palestijnse leiderschap is visieloos en zit aan tafel met een staat die niet bereid is tot daadwerkelijke concessies. Ondertussen krijgt Israël de tijd om door te gaan met een politiek van uitsluiting en kan doorbouwen aan de nederzettingen. En inderdaad, als je die argumenten op een rij ziet, kun je je voorstellen waar Buttu’s afkeer vandaan komt. Moet je dan maar met een grote boog om dit bedorven spel heenlopen en je er verre van houden? Ook in dit geval lijkt mij dat een verkeerde conclusie. Betrokkenheid is belangrijker dan ooit. Zoals Buttu zegt: we hebben elkaar nodig in het streven naar een samenleving waarin iedereen als gelijkwaardig wordt beschouwd en behandeld. En ondanks haar walging probeert Buttu daaraan bij te dragen juist door uitdrukkelijk niets meer van de politiek te verwachten en in te zetten op het bij elkaar brengen van burgers die samen aan de toekomst willen bouwen. Toch nog een beetje hoop.

Foto: Butcher Shop door Netwon Grafitti (CC BY 2.0).