Als iemand gebukt gaat onder het idee dat hij of zij de wereld moet redden, dan kun je spreken van een Messiascomplex. Het staat niet in de DSM dus is het nog geen officiële aandoening, maar toch kun je er als mens zomaar last van hebben. Stand-up comedian Russell Brand maakte het tot titel van de wereldtournee van zijn show: Messiah Complex world tour. Daarbij wordt hij op het podium vergezeld door de beeltenissen van Malcolm X, Jezus, Ghandi en Che Guevara.

Russell Brand lijkt inderdaad behept met het Messiascomplex. Niet alleen zou hij hoge ogen gooien in een competitie van Jesus-look-a-likes, met lang haar, baard en een beetje ingevallen gezicht, maar ook pleit hij voor revolutie. Dat werd zichtbaar toen hij in november 2010 eenmalig eindredacteur was van het Britse politieke blad the New Statesman. Op de website licht hij dit als volgt toe: When I was asked to edit an issue of the New Statesman I said yes because it was a beautiful woman asking me. I chose the subject of revolution because the New Statesman is a political magazine and imagining the overthrow of the current political system is the only way I can be enthused about politics.

Te weinig is er tot nu toe oog geweest voor de theologische dimensie van Brands betoog. Toch vormt dat de basis van zijn Messiah Complex world tour. Na een rondje door de zaal, waar het publiek zelf maar moet uitvinden wat ze met de meterslange microfoonkabel aanmoeten, opent Brand met de volgende (uit het Engels vertaalde) woorden:

…De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche zei: God is dood. Wat zijn de consequenties van zo’n statement? Het impliceert dat we nergens in kunnen geloven dat niet tastbaar is, en voelbaar, of niet door onze zintuigen kan worden waargenomen. We kunnen alleen geloven in wat we kunnen begrijpen. Hierop antwoordde de Britse schrijver G.K. Chesterton dat de dood van God niet betekent dat mensen nérgens meer in geloven, maar dat ze overal in geloven. Dit betekent dat er een geloofsvacuüm is.

Wat is er in dit geloofsvacuüm gevallen? Nou, één ding bijvoorbeeld, zou ik zeggen, is het fenomeen van beroemdheden en sterren. Waarbij we een pantheon van beroemdheden hebben, dat we overschatten, overwaarderen, teveel aanbidden, teveel betalen…

Ik ben me bewust van enige hypocrisie op dit punt. Want ik ben een beroemdheid…

Hiermee zijn de kaders van de show gezet. Op zoek naar helden, naar mensen om te vertrouwen, die je inspireren, waar je in kunt geloven, gaat hij Ghandi, Che Guevara, Malcolm X en uiteindelijk Jezus langs. De eerste drie zijn iconische figuren, maar voor sommigen hypocriet als je de brokken in hun persoonlijke biografie bekijkt. Brand relativeert: heiligen bestaan niet, maar dat betekent nog niet dat je niet in die gebroken heiligen kunt geloven. Het gaat om een groter iets dan de persoon zelf. Jezus blijkt in dat verhaal trouwens een geval apart.

De show eindigt met de volgende conclusie:

Het is moeilijk om te leven zonder betekenis, in een oneindig heelal,
nu Nietzsche heeft gezegd dat God dood is,
nu Chesterton bewezen heeft dat we in alles zijn gaan geloven,
nu Gillette zegt dat ‘the best a man can get’ een vorm van scheren is,
nu dr. Pepper zegt dat we ‘ongelooflijk bevredigd’ moeten zijn, met een bruin drankje.

Wat is er over om in te geloven, als onze helden tekort schieten, als onze schurken mondaine geworden zijn. Wat kan ons allemaal met elkaar verbinden? Wat kunnen we allemaal delen? Wat kan ons samenbinden tégen de tirannie, de onderdrukking, de angst, de eenzaamheid en de leegheid? Wat is er voor ons over??

God? Kunnen we geloven in God?

Nou, ik wel, maar mij ga je niet geloven. Ik heb net laten zien dat ik knettergek ben. Maar Einstein, die kunnen we geloven toch? Hij die, gevraagd of hij religieus was, antwoordde: Nou, er zijn krachten in dit universum die ik nooit zal begrijpen. En voor die krachten heb ik diep ontzag. In zoverre ben ik religieus.

Russell Brand pleit voor religie. God als ijkpunt voor betekenis, voor datgene waar het werkelijk om gaat, omdat we anders in álles gaan geloven, of zomaar wat gaan vertrouwen. Als voor die boodschap een Messiascomplex nodig is, dan zouden wel meer mensen er aan mogen lijden.

Foto: Russell Brand: fracking vs twerking door Kateausburn (CC-BY-2.0)