Waar gaat het nu eigenlijk om in de kerk – uitgedrukt in Algemeen Toegankelijk Nederlands? Om het vieren van de liefde en dat die sterker is dan de vermoorde onschuld. In de mis gaat het om de dood en verrijzenis van een rechtvaardige – van de Rechtvaardige zelfs.

Kan dat ook in het theater: eucharistie vieren, of, zoals Marjolein van Heemstra en Remy Jacobs niet voor niets zeggen: een mis opdragen? Deze theatermakers wagen het erop met een pop-up mis die een persoonlijk element heeft: het lijden van de onschuldige wordt persoonlijk gemaakt door de aanrandingen centraal te stellen die de jonge Remy onderging. Zowel de dirigent van het kerkkoor als de aalmoezenier van de scouting hadden het op hem en zijn vriendjes gemunt. Omstanders grepen niet in en zelfs de pater die dat wel deed was toch vooral bezorgd dat de media lucht van de zaak zouden krijgen.

Het kleine verhaal moet in het grote verhaal weer een plaats krijgen: dat is de queeste van Remy. Liefst in de kerk, maar, nu dat daar niet is gelukt, in het theater. Een mis dus. Maar worden we ook werkelijk deelgenoot van een mis? Nee, wel van een theatraal aangekleed onderzoek dat wordt geleid door Marjoleins verontwaardiging over het onrecht dat Remy is aangedaan en haar onbegrip voor de weg die hij vervolgens is gegaan: zelf priester worden en blijven geloven in de grootsheid van de liefde ondanks de realiteit van verkrachtende mannen, vergoelijkende omstanders en kerkelijke functionarissen die de misstanden liever niet aan de grote klok hangen.

Echt gebeurd is geen excuus (Gerard Reve). Natuurlijk. Maar in het journalistiek theater van Van Heemstra doet dat echt gebeurd zijn er wel toe. Net als in de voorstelling “Jeremia” presenteert ze op het podium de ambivalente resultaten van een onderzoek naar de omgang met een episode uit de recente geschiedenis. Reality-theater, met alle voordelen en beperkingen van dien. Eerst maar de voordelen: het ontroert om een mens van vlees en bloed te horen vertellen over de indruk die het zien van een miskelk op hem maakte, om hem te horen zingen, bidden en uiteindelijk vertellen wat er is gebeurd. De beperkingen: de theaterbezoeker komt in net zo’n soort rol als de TV-kijker die zich laaft aan andermans leed. Wanneer het daarbij blijft, wordt wel emotie opgeroepen en nieuwsgierigheid bevredigd, maar geen inzicht gewekt. Het particuliere verhaal moet over iets universeels gaan, moet uiteindelijk over de wereld van de theaterbezoeker gaan, zou ik zeggen.

Misschien gebeurt dat. Kernzin van het stuk is een aforisme dat hier toegeschreven wordt aan Johannes van het Kruis: ‘Om te komen tot wat je niet hebt, moet je langs waar je niet hebt.’ Om te komen tot liefde, moet je langs de liefdeloosheid. Het stuk nodigt uit om de zwarte bladzijden uit de eigen biografie op te slaan en met aandacht te bezien. Wanneer een voorstelling daartoe aanzet, mag je deze toch meer dan geslaagd noemen.

Misschien gebeurt dat niet. Misschien blijft de voorstelling voor de toeschouwer een sympathieke vorm van egotripperij. Deze priester wil een mis opdragen waar zijn verhaal weer een plaats in heeft. Respect. Maar wat hebben wij daarmee te maken? In de kerk zou het werken: daar is misbruik onder de eigen gelederen ons probleem. Daar kun je dat gedenken en opnemen in een viering van het leven door de dood heen. Hier, in het theater, is het zijn en hun probleem.

In het theater moet de vorm het doen – kunst is immers gestileerde emotie, nietwaar? De beelden zijn sober maar sterk. Ze worden aangedragen door Het verborgen land achter de kleerkast (The Lion, the Witch and the Wardrobe). Dit fantasy-boek van C.S. Lewis uit Marjoleins jeugd vertelt de aanstootgevende parabel van de leeuwenkoning Aslan die zich opoffert voor wildvreemde kinderen. De beeldtaal van de fabel levert de afstand die het persoonlijke verhaal nodigt heeft om niet in elkaar te zakken van sentimentaliteit of te blijven steken in een aanklacht. Zo kan het doorwerken als een getuigenis van wat werkelijk is. Misschien is dat waar de voorstelling, waar kunst over gaat: durven waarnemen. 

Foto: Aslan (lion portrait) door Adam Foster (CC BY-NC-ND 2.0)